سیستان و بلوچستان - سراوان
2 فروش از طریق سایت هنرچی
یکی از قدیمیترین فعالیتهای صنایع دستی بشر، ساخت ظروف سفالی است. در ایران منطقهای در بلوچستان واقع شده است که قدمت محصولات دستساز این رشته صنایع دستی به چند هزار سال و دقیقا به همان سبک و سو برمیگردد. سفال کلپورگان از کهن ترین خوداشتغالی های زنان در شرق کشور است.
سفالگری در کلپورگان شغل اصلی زنان و راه امرار و معاش خانوارهاست. سفالینه هایی که بعد از 7000 هزار سال تغییری در سبک ساختش ایجاد نشده است. این سفال در روستای کلپورگان در حدود 30 کیلومتری مرز پاکستان به دست زنان بلوچ تولید میشود. در این روستا موزهای به نام تنها موزه زنده سفال دنیا قبل از انقلاب تاسیس شده است که هنوز پاربرجاست و همه زنان سفالینههای دست ساز خود را برای ارائه و فروش به آنجا میبرند. این ساختمان را موزه زنده مینامند زیرا هنوز محصولات دستسازی که قدمت ساخت آنها چند هزار سال است به همان سبک در حال تولید و ارائه است.
سفالینه کلپورگان را سبک تولید، نوع خاک و نوع آذین بندی آن از بقیه سفالینه های دنیا تفکیک میکند. منحصر به فرد بودن این خاک یکی از دلایل عدم تکرار و کپی این ظروف در سایر نقاط دنیاست. خاکی که قطعا بخشش خداوند در قبال شرایط کویری این خطه است. این خاک دارای اکسید سلیسم 50 تا 70 درصد، اکسید آلومینیوم 20 تا 30 درصد،ترکیبی 2 تا 4 درصدی از اکسید مس و منیزیم، حدود 1 تا 3 درصد اکسید پتاسیم و سدیم و 1 تا 2 درصد اکسید تیتانیم آهن دوظرفیتی است. خرید سفال کلپورگان میتواند راهی آسان برای استفاده از این مواد معدنی مورد نیاز بدن باشد.
ترکیبات خاص خاک کلپورگان باعث بالا بردن استحکام ظروف ساخته شده با آن میشود. به عنوان مثال بر خلاف سایر ظروف سفالی دسته پارچ یا لیوان سفالهای کلپورگان کمتر میشکند. آزمایشات انجام شده روی این ظروف نشان میدهد که علاوه بر جذب املاح اضافی آب، نگهداری آب یا طبخ و سرو غذا در این ظروف سفالی باعث جذب آهن بیشتری در بدن میشود. جالب است بدانید در کلپورگان در تناسب با جمعیتش بیماری هایی مثل سنگ کلیه و یا کمبود آهن دیده میشود و محلی ها این را به استفاده از ظروف دست ساخته سفالی خودشان نسبت میدهند. این ظروف قبل از پخت رنگ بسیار روشنی دارد که بعد از پخت در کوره کاملا تغییر کرده و نارنجی بسیار خوشرنگی میشود.
رونق خرید سفال کلپورگان تنها قدمت و مواد مغذی خاک آن نیست، بخشی از این جاذبه به نقوش مشکی پر رمز و راز این سفالینه کهن برمیگردد. نقوشی که بر ظروف سفالی کلپورگان نقش میبنند نقشهایی از گل، نخل، خرما، رد پای حیوانات، نقوشی هندسی و گیاهی است. نقوشی که از کنار هم قرار گرفتن دایره های توپر و توخالی، نیم دایره ها و خطوط کوتاه و بلند ایجاد میشود. این نقوش سیاه، با رنگ معمولی ایجاد نمیشد. سنگی به نام تیتوک در اطراف زابل وجود دارد که با حل شدن در آب رنگ قهوهای تیره مایل به مشکی ایجاد میکند. یکی دو روز قبل از انتقال ظروف به کوره نقش زنی روی ظروف شروع میشود. حالا ظروف نقش بسته آماده پخت در کوره هستند. قبل از پخت رنگ روشنی بین سبز و کرم دارند و بعد از پخت به خاطر درصد بالای آهن در خاک رنگ نارنجی خیلی زیبایی به خود میگیرد و نقوش کاملا مشکی میشوند.
اغلب ظروف سفالی کلپورگان در هنرچی را بی بی زرّی آماده میکند. بی بی زرّی از مسن ترین افرادی است که در کلپورگان هنوز هم مشغول ساخت ظروف سفالی است. مادری که بر خلاف عادات و تعصبات بلوچ دخترش پروانه را راهی جامعه ای کرد که بتواند در سال 97 علی رغم تصور مردان سفال کلپورگان را جهانی کند. دست ساختههای بی بی زرّی به مراتب از جوانترها تمیزتر و یک دست تر بود. ظروف سفالی بی بی زرّی با درجه کیفی 1 در سایت هرنرچی مشخص شدهاند.
اهمیت سفالگری در این منطقه حیاتی تر از صرفا یک کار هنری است. اولا ظروف سفالی این منطقه تماما در خلال زندگی روزمره استفاده میشوند و خواص بی نظیری چون جذب بالای آهن در آب و غذای سرو شده در آن سبب شده کالاهای متنوع بازار قدرت رقابت با آنها را در خانه های مردمان بلوچ نداشته باشد. و علت دوم که غیرت ایرانی مان را برانگیخته میکند تقابل این پیشه با قاچاق سوخت است. کاری که متاسفانه در این مرز کشور برای امرار و معاش و نان شب انجام میشود. میخواهم بدانید که خرید یک پارچ سفالی با خواص بی نظیری که باید بخوانید تا بدانید باعث جلوگیری از قاچاق یک بیست لیتری بنزین میشود. سفال کلپورگان یک تاریخ است. یک فرهنگ است. محصول صد در صد طبیعی و دست سازی که کوچکترین ارمغان استفاده از آن برای خود مردم کلپورگان کمترین آمار سنگ کلیه در روستاست. ظروفی که به سادگی و بصورت طبیعی حتی آب را تصفیه میکند. از محصولاتشان لذت ببرید.
در کنار این ظروف سفالی کهن و تاریخی شما در محصولات دستساز هنرچی شاهد انواع ظروف سرامیکی و سفالی مدرنی هستید که میتوانید مطابق با سلیقه خود برای خرید آنها اقدام کنید. برای این منظور پیشنهاد میکنیم به کارگاه صنایع دستی "آوند"، "ریراسرام" و "دیوارکوب های سفالی نقاشی شده" سر بزنید.